Do:
Pan Donald Tusk, na zbliżającą się polską prezydencję w Radzie Unii Europejskiej
Pani Mette Frederiksen, na zbliżającą się duńską prezydencję w Radzie Unii Europejskiej
Pan Nikos Christodoulides, na zbliżającą się prezydencję Cypru w Radzie Unii Europejskiej
Pani Roberta Metsola, Przewodnicząca Parlamentu Europejskiego
Pani Ursula von der Leyen, nowo wybrana przewodnicząca Komisji Europejskiej
Szanowni Prezydenci i Premierzy,
W perspektywie nadchodzącej pięcioletniej kadencji, wspólnie z 415 organizacjami społeczeństwa obywatelskiego — z 26 Państw członkowskich i 4 krajów kandydujących — głęboko zaangażowanymi w promowanie demokracji, praw człowieka i zaangażowania obywatelskiego w całej Europie, wzywamy Państwa do nadania priorytetu działaniom, które wspierają dynamiczną przestrzeń obywatelską, podtrzymują demokrację i chronią podstawowe prawa.
Społeczeństwo obywatelskie odgrywa kluczową rolę w promowaniu praw obywatelskich, politycznych, ekonomicznych, społecznych, kulturalnych i środowiskowych. Wzmacnia głosy marginalizowanych, promuje aktywny udział w rządzeniu i pociąga władze do odpowiedzialności.
Pomimo nieocenionego wkładu społeczeństwa obywatelskiego jesteśmy świadkami spadku poszanowania wolności obywatelskich, praworządności i demokracji w Unii Europejskiej, o czym świadczą wyniki badań terenowych i ustaleń raportu Komisji Europejskiej na temat praworządności. Wyzwania, przed którymi stoi społeczeństwo obywatelskie, w tym restrykcyjne prawa, ograniczenia finansowe, nękanie prawne i ataki fizyczne, zagrażają samym podstawom demokracji.
Podczas gdy Unia Europejska podjęła kluczowe kroki w ciągu ostatnich pięciu lat, aby zająć się demokratycznym „odstępstwem” i promować przestrzeń obywatelską, należy zająć się poważnymi lukami i wyzwaniami. W nadchodzącej kadencji UE musi wykorzystać dorobek ostatnich pięciu lat – w szczególności sprawozdanie Komisji Europejskiej z 2022 r. w sprawie stosowania Karty praw podstawowych UE i konsultacje uzupełniające oraz konkluzje Rady z 2023 r. w sprawie przestrzeni obywatelskiej – aby zbudować bardziej spójne i strategiczne ramy współpracy i wsparcia, zgodnie z żądaniem europejskiego manifestu społeczeństwa obywatelskiego popartego przez ponad 240 organizacji społeczeństwa obywatelskiego w całej Europie.
Ponadto wszystkie europejskie prawa i polityki powinny ułatwiać działania społeczeństwa obywatelskiego bez negatywnych skutków ubocznych. Wiąże się to z przeprowadzaniem ocen wpływu na prawa podstawowe ex ante wszystkich polityk UE, włączając dowody intersekcjonalne z różnych społeczeństw obywatelskich, aby zapewnić, że polityki wspierają wykonywanie praw podstawowych.
Wzywamy do podjęcia następujących priorytetów w ciągu najbliższych pięciu lat:
Europejska Strategia Społeczeństwa Obywatelskiego , integralna część szerszej Europejskiej Agendy Demokratycznej. Strategia ta powinna uznać niezastąpioną rolę społeczeństwa obywatelskiego w całej jego różnorodności w promowaniu zaangażowania demokratycznego i ochronie praw człowieka. Strategia powinna zapewnić solidne i spójne ramy polityczne, które umożliwiają, wspierają i chronią społeczeństwo obywatelskie.
Silny mandat dla wiceprzewodniczącego Komisji odpowiedzialnego za demokrację, przestrzeń obywatelską i dialog ze społeczeństwem obywatelskim. Rola ta powinna obejmować odpowiednie środki do inicjowania, przewodzenia i nadzorowania wdrażania strategii oraz zapewniania spójności między wewnętrznymi i zewnętrznymi podejściami do społeczeństwa obywatelskiego. Mandat powinien również obejmować proaktywne wsparcie dla podmiotów obywatelskich będących pod presją i terminowe śledzenie skarg społeczeństwa obywatelskiego na ataki. Powinno to obejmować wsparcie dla opracowywania inicjatyw mających na celu ochronę społeczeństwa obywatelskiego i obrońców praw człowieka – w tym osób na wygnaniu – przed nękaniem, zastraszaniem i atakami , takich jak ustanowienie mechanizmów wczesnego ostrzegania kierowanych przez społeczeństwo obywatelskie i mechanizmów ochrony oferujących szybkie wsparcie w sytuacjach awaryjnych.
Wzmocnienie organów pośredniczących i przyjęcie umowy o dialogu obywatelskim : Organy pośredniczące odgrywają kluczową rolę w organizowaniu i ukierunkowywaniu potrzeb i aspiracji ludzi. Dialog obywatelski należy rozumieć jako stałą, ustrukturyzowaną i znaczącą interakcję między instytucjami a zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim, prowadzącą do współtworzenia sprawiedliwych, inkluzywnych i zrównoważonych polityk. Umowa o dialogu obywatelskim z instytucjami UE powinna jasno określać zakres, miejsca, instrumenty i wyniki.
Wzmocnienie polityk finansowania : Programy finansowania dla społeczeństwa obywatelskiego powinny być opracowywane poprzez inkluzywne procesy współtworzenia, zapewniając, że odpowiadają one potrzebom organizacji społeczeństwa obywatelskiego i społeczności, którym służą, oraz zmniejszając obciążenia administracyjne. Przyszłe wieloletnie ramy finansowe powinny odzwierciedlać potrzebę dalszego wspierania społeczeństwa obywatelskiego w różnych obszarach polityki zarówno poprzez dotacje operacyjne, jak i dotacje projektowe, w tym poprzez zwiększenie budżetu Programu Obywatele, Równość, Prawa i Wartości (CERV).
Europejski semestr demokracji : Opierając się na europejskim cyklu praworządności, UE powinna ustanowić Europejski semestr demokracji, otwarty dla krajów kandydujących do przystąpienia, analizując wzajemne oddziaływanie między polityką gospodarczą i społeczną a demokracją. Roczny przegląd musi obejmować samodzielny rozdział dotyczący przestrzeni obywatelskiej i powinien być bardziej wyraźnie i przejrzyście powiązany zarówno z mechanizmami egzekwowania, jak i reform.
Silniejsza rola Agencji Praw Podstawowych (FRA) jako europejskiej instytucji praw człowieka . Obejmuje to umożliwienie FRA wydawania własnych opinii na temat polityk UE i systematyczne angażowanie agencji w ocenę skutków.
Aby wsparcie dla społeczeństwa obywatelskiego było skuteczne, instytucje UE muszą przyjąć spójne podejście do demokracji wewnątrz UE i poza nią, a także wzmocnić demokratyczną legitymację europejskich polityk, które muszą tworzyć społeczeństwa inkluzywne dla wszystkich.
Zalecenia te, opracowane na podstawie prac podmiotów społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu krajowym i europejskim, powinny stanowić wytyczne dla działań Unii Europejskiej w ciągu najbliższych pięciu lat.
Jesteśmy gotowi współpracować ze wszystkimi instytucjami UE i siłami politycznymi zaangażowanymi w promowanie tych propozycji. Razem możemy zbudować Europę, w której społeczeństwo obywatelskie kwitnie, demokracja rozkwita, a prawa podstawowe są chronione.
Niniejszy dokument został przygotowany w kontekście Forum Społeczeństwa Obywatelskiego zorganizowanego w Warszawie 26 czerwca 2024 r. Przedstawia on niezbędne działania, jakie instytucje UE muszą podjąć w nadchodzącej pięcioletniej kadencji, aby zapewnić tętniącą życiem przestrzeń obywatelską. Opiera się na pracy wykonanej na przestrzeni lat przez społeczeństwo obywatelskie na szczeblu krajowym i europejskim.
Zapraszamy inne organizacje społeczeństwa obywatelskiego do dalszego korzystania z tych propozycji i rozwijania ich. Jesteśmy zobowiązani do współpracy z instytucjami i siłami politycznymi, które chcą, aby ta agenda stała się rzeczywistością.
Z poważaniem,
Gabriella Civico, prezes
wspólnie z 415 organizacjami społeczeństwa obywatelskiego